Актуальность и необходимость темы диссертации. Сегодня на международной арене проблема борьбы с преступностью в сфере информационных технологий и безопасности приобретает все более глобальное значение. В частности, Генеральной Ассамблеей ООН, Советом Европы, ШОС, СНГ, Лигой арабских государств и иными организациями были приняты специальные акты, касающихся информационно- коммуникационных технологий, противодействию и профилактике преступного использования информационных технологий, предупреждению преступности в данной сфере на региональном и международном уровне. Согласно статистическим данным на сегодняшний день подвижными сетями электросвязи было охвачено около 7 млрд. человек (95 % мирового населения)[1], размер ущерба от киберпреступности составляет 1 % ВВП мира в год[2]. В мире обеспечение информационной безопасности, противодействие киберпреступности, изучение криминологической характеристики преступлений в сфере информационных технологий и лиц, их совершивших, актуальность повышения эффективности международного сотрудничества требуют проведения глубоких исследований по рассматриваемой теме. Особое значение приобретает обеспечение защиты отношений в сфере информационных технологий и информационной безопасности от преступных посягательства, предупреждение преступлений в сфере информационных технологий и информационной безопасности, поиск научно-теоретических и практических решений уголовно-правовых проблем, имеющихся в национальном законодательстве, устанавливающем ответственность за подобные преступления, и правоприменительной практике.
В нашей республике осуществляются программные меры в целях правового обеспечения информационной безопасности, предупреждения и борьбы с правонарушениями и преступлениями в сфере информационных технологий. В Стратегии действий по пяти приоритетным направлениям развития Республики Узбекистан в 2017-2021 годах предусмотрены вопросы «совершенствования уголовного законодательства, совершенствование системы обеспечения информационной безопасности и защиты информации, своевременное и адекватное противодействие угрозам в информационной сфере» [3] . В этой связи установление ответственности за распространение информации, представляющей угрозу правам и свободам личности, интересам общества и государства, охрана информационной безопасности в качестве объекта уголовно-правовой охраны, разработка комплекса мер по противодействию информационным преступлениям являются актуальными задачами.
Диссертационное исследование послужит комплексной реализации задач, предусмотренных в Уголовном кодексе (1994), Законах Республики Узбекистан от 29 августа 1997 года № 467-I «Об утверждении Концепции национальной безопасности Республики Узбекистан», от 11 мая 2003 года № 560-II «Об информатизации», от 14 мая 2014 года № ЗРУ-371 «О профилактике правонарушений», Указе Президента Республики Узбекистан от 7 февраля 2017 года № УП-4947 «О Стратегии действий по дальнейшему развитию Республики Узбекистан», постановлении Президента Республики Узбекистан от 14 мая 2018 года № ПП-3723 «О мерах по кардинальному совершенствованию системы уголовного и уголовно-процессуального законодательства» и иных отраслевых актах законодательства.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ
На основе проведенного исследования выработаны следующие основные теоретические выводы, научные рекомендации, а также практические предложения по совершенствованию доктрины Уголовного права и действующего законодательства, направленные на повышение эффективности противодействия киберпреступности в Республике Узбекистан:
Обосновывается мнение о том, что на современном этапе следует предусмотреть и расширить круг преступлений в сфере информационных технологий и безопасности в аспекте криминализации новых общественно опасных деяний, посягающих на информационную безопасность личности, общества и государства.
«Незаконное использование компьютерных программ, а также программ для информационно-коммуникационных технологий, являющихся объектами авторского права, а равно присвоение авторства с использованием информационной-коммуникационных технологий, -
наказывается штрафом от ста до шестисот минимальных размеров заработной платы или обязательными общественными работами от двухсот сорока до четырехсот восьмидесяти часов либо ограничением свободы от двух до пяти лет».
«с использованием средств массовой информации, телекоммуникационных и информационно-коммуникационных сетей, а равно сети Интернет».
«В исключительных случаях сроки давности по решению суда могут не применяться к лицам, совершившим преступления в сфере информационных технологий и безопасности».
Исключительность случаев должна определяться судом исходя из обстоятельств конкретного дела.
«признаки нарушения функционирования информационных систем, сетей или ресурсов, а также характер и обстоятельства, указывающие на несанкционированные действия с компьютерной информацией».
первая глава XX1 «Преступления против информационной безопасности»;
вторая глава XX2 «Преступления против безопасности стратегической информационной инфраструктуры»;
третья глава XX3 «Преступления в сфере телекоммуникаций и связи».
С учетом этого, для противодействия преступлениям в сфере информационных технологий и безопасности указана необходимость принятия комплекса правовых, социальных, политических, организационно- технических мер.
В 2015 году государства-члены Организации Объединенных Наций приняли 17 целей в области устойчивого развития (ЦУР). Высшее образование является одним из приоритетов Задачи 4.3 ЦУР – «К 2030 году обеспечить равный доступ всех женщин и мужчин к доступному и качественному профессиональному и высшему образованию, в том числе университетскому образованию». Для достижения этой цели одной из показательных стратегий является содействие интернационализации высшего образования. В Астанинской декларации (2017 г.) страны Центральной Азии Министры образования подтвердили свою приверженность укреплению сотрудничества в сфере интернационализации высшего образования, в том числе для устойчивого и инклюзивного развития 2. Несмотря на то, что существует множество определений, интернационализация высшего образования понимается как: Намеренное расширение пространственности высшего образование через трансграничную мобильность и взаимосвязь между учебными заведениями, студентами, учеными, знаниями, программами и поставщиками (системами и провайдерами)3.
Monografiyada ta’lim xizmatlari raqobatbardoshligini oshirishda marketing tadqiqotlarini amalga oshirishni nazariy-uslubiy asoslari tadqiq etilgan. Ta’lim xizmatlari marketingining nazariy asoslari, ta’lim xizmatlari bozorida iqtisodiy munosabatlar tizimi, ta’lim xizmatlari bozorini marketing strategiyasini rejalashtirishda raqobat muhitining o‘rni O‘zbekistonda oliy ta’lim tizimini rivojlantirishning marketing strategiyalaridan foydalanishni hozirgi holati tahlili, oliy ta’lim raqobatbardoshligini oshirishning marketing strategiyalari samaradorligini baholash, O‘zbekistonda oliy ta’lim tizimini rivojlantirishning marketing strategiyasi va uni amal qilish mexanizmi, Jahon oliy ta’lim tizimini isloh qilishning marketing modellari va ulardan foydalanish imkoniyatlari bo‘yicha ilimiy taklif va amaliy tavsiyalar shakllantirilgan.
Monografiya ta’lim sohasida faoliyat olib boruvchi mutaxassislar, magistrantlar, ilmiy tadqiqotchilar, doktorantlar va keng kitobxonlar jamoasi uchun mo‘ljallangan.
Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi. Globallashgan davrda JSST ning ma’lumotlariga ko‘ra XXI asrning mua’mmolaridan biri bu polipragmaziyadir.Polipragmaziya oqibatida jigar kasalliklari eng yetakchi o‘rin egallaydi. Buning asosiy sabablari nazoratsiz, sababsiz ko‘p miqdorda dori vositalarini qabul qilish bilan bog‘liq bo‘ladi. Yallig‘lanishga qarshi dori vositalari xozirgi kunda eng ko‘p ishlatiladigan dori vositalari guruxlariga kiradi. Bu dori vositalari keng foydalanilishining asosiy sabablari og‘riq qoldiruvchi xususiyatining borligidir. Xozirgi kunda polipragmaziya yatrogeniya natijasi bo‘lib sog’liqni saqlashning jiddiy mua’mmolariga aylangan. Dori vositalarining farmakoterapevtik xususiyatlarini pasaytirishi bemorlarning davolash xarajatlarini oshishiga sabab bo‘ladi. Buning oqibatida polipragmaziya mua’mmosi nafaqat tibbiy balki ijtimoiy mua’mmolar ekanligini va unga yechim topishni dolzarb vazifa ekanligini ko‘rsatadi.
Hozirgi kunda O‘zbekiston sog‘liqni saqlash sohasida tibbiyot amaliyotida polipragmaziya holatlarini kamaytirish bo‘yicha faol ishlar olib borilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 191-sonli 18.06 sonli buyrug‘i 2010 yildagi “Dori-darmonlarni buyurish va tibbiy-profilaktika muassasalarida bemorni dori darmonlarni qabul qilish, saqlash va ulardan foydalanish tartibi to‘g‘risidagi Nizomni, shuningdek dorixonalar tomonidan aholiga dori-darmonlar retsepti asosida tasdiqlash to‘g‘risida” ishlab chiqilgan.(29.06.2010 N 2118 da Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan ro‘yxatga olingan). O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 30 dekabr 2019 yildagi qarori. PQ-4554"O‘zbekiston Respublikasi farmasevtika sanoatida islohotlarni chuqurlashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida".
Bu dori bilan o‘zaro ta’sir qilish muammosiga bo‘lgan qiziqishning ortishi va farmakologik ta’sirlarni rivojlantirish mexanizmlarini va yallig‘lanishga qarshi preparatlarni birgalikda qo‘llash bilan salbiy dori reaksiyalari xavfini o‘rganishning muhimligi sababidir.
Keltirilgan ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, hozirgi vaqtda polipragmaziyada yallig‘lanishga qarshi dorilar bilan kurashish har qanday yoshdagi bemorlarga tibbiy yordam ko‘rsatishda muhim vazifalardan biri hisoblanadi.
Bu esa ushbu bemorlarni davolashda dori vositalarini eng samarali va xavfsiz ishlatishga qaratilgan chora tadbirlarni ishlab chiqish zarurligini taqozo etadi, tibbiy yordam sifatini yaxshilaydi va dori reaksiyalari sonini kamaytiradi.
Jigarning morfofunktsional holatini o‘rganish morfologiya va klinik bioqimyo mo’taxassislarining metabolizmning muhim roli, plazma oqsillari va lipoproteinlarning sintezi, bilirubinning konyugatsiyasi va safro hosil bo‘lishi, detoqsifikatsiya va boshqa muhim funktsiyalar (O.G. Arkhipova, 2010; I.M. Rosly, Yu.A. Shulyak, 2014).
Jigar ovqat hazm qilish tizimining patologiyasi inson kasallanishi va o‘lim holatlarining strukturasida yetakchi o‘rinlardan birini egallaydi. Ovqat hazm qilish tizimining kasalliklari rivojlanishning buzilishi, dietaning buzilishi va ovqat hazm qilish jarayonining tarkibiy va funktsional holatiga asoslangan.
Ovqat hazm qilish tizimi ba’zan oshqozon-ichak trakti deb ataladi, lekin na nomi na vazifalari to‘liq ushbu sistemaning tizimi komponentlarini ta’riflaydi. Jigar ovqat hazm qilish tizimi organlari, qon ivishi omillari va hazm bilan bog‘liq bo‘lmagan gormonlar ishlab chiqarishda, qondagi zaharli moddalarni organizmdan chiqarib tashlashda, kimyoviy dorilar natijasidagi o‘zgarishlarni muvozanatini saqlashda, shuningdek, tananing immun javob reaksiyalarida ishtirok etadi (P. A. Yelyasin, S. V.Zalavina 2018).
Jigar shikastlanishi nafaqat viruslar yoqi gepatotropik toqsinlar, balki ko‘plab preparatlar (Homeriki S.G., 2008) bilan ham bog‘liq bo‘lishi mumkin. Odatda, bu dori vositalariga nisbatan yuqori sezuvchanlikka ega bo‘lgan va insonning individual genetik xususiyatlariga bog‘liq bo‘lgan shaxslarda sodir bo‘ladi. O‘tkir shikastlanish organ parenximasida gepatotsitlarga sitotoksik yoqi sitolitik ta'sir tufayli, safro chiqarish tizimining elementlarida (kolestatik lezyonlar) yoqi kombinatsiyalangan bo‘lishi mumkin. Turli ma'lumotlarga ko‘ra, klinik jihatdan aniqlangan sariqlik holatlarining 5% dan ortig‘i dori vositalariga qabul qilish bilan bog‘liq. Shu bilan birga, 10% hollarda noma'lum etiologiyaning surunkali gepatit bilan og‘rigan bemorlarni tekshirishda laboratoriya parametrlarining o‘zgarishi dori vositalariga qabul qilish bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin (Davies M. H., 2010).
Taxminan 90% hollarda virusli gepatit o‘tkir boshlanishi (Gomeriki S.G., 2008).
Qonda alaninaminotransferaza (ALT) ning faolligi ikki barobardan ziyodroq, bu gepatotsitlar sitolizining belgisi. Bu ferment apikal gepatotsitler membrana va o‘t yo’llari epitelial hujayralari ham mavjud, chunki ishqoriy fosfataza (IF) o‘sish, xolestaz fermentativ marker hisoblanadi. Ushbu fermentlarning nisbati bilan patologik jarayonning tabiati (Lazebnik L.B., 2009) baholanishi mumkin. O‘tkir preparatvor gepatit ko‘p jihatdan o‘tkir virusli gepatitga o‘xshaydi. Klinik ko‘rinishlar asosan morfologik substrat bilan belgilanadi va nekrotizatsiyalangan jigar to‘qimalarining topografiyasi va hajmiga bog‘liq (Laskin D.L., 2010).Jigar yetishmovchiligi rivojlanishi (Ishak K. G., 2011) bilan og‘rigan, o’tkir gepatitga dorilarni olib tashlashda tez teskari rivojlanish bilan o‘pkadan farq qiladi.
Jigarning funktsiyasi va tuzilishini uning regeneratsiya bilan tiklash vazifasi katta ahamiyatga ega bo‘lib, bu organizmning hayotiy faoliyati davomida bajaradigan funktsiyalarning o‘ziga xos xilma-xilligi bilan izohlanadi. (Tarmakova S.S., 2011).
Ushbu muhim organning patologiyasi va uning terapiyasi masalalarini o‘rganishda laboratoriya va qishloq xo‘jalik hayvonlarida keng qamrovli tadqiqotlar o‘tkazish oqlanadi, chunki bu laboratoriya sharoitida eksperimentdan ko‘ra ko‘proq inson va hayvon kasalliklarida preparat vositalarining ta'sirini baholashda (Karataev A.R., 2014).
Jigar kasalliklarida jigar va ichak mikroflorasi organizmdagi oqsidlovchi reaktsiyalar orqali toksik birikmalardan tananing to‘siq vazifasini bajaradigan ikkita asosiy detoqsifikatsiya tizimi yoqi ichakdagi gidrolitik va restorativ jarayonlar (Shenderlar,2018). Jigar va ichak mikroflorasi organizmdagi gomeostaz tizimini birgalikda tartibga soladi, bu ularning yaqin o‘zaro ta'sirini ko‘rsatadi.
Natijada, jigar shikastlanishi ichakda yashovchi mikroorganizmlarning tarkibiga ta'sir qiladi va uning normalizatsiyasi orqali jigarning funktsional holatini yaxshilash mumkin. (Bondar, Podymova, Zolotarevskiy, 2015; Plyush, 2014; Sarkisov, 2010; Chernux, 2019).
Ular samarali va zaharli bo‘lmagan yallig‘lanishga qarshi preparat rag‘batlantirish agentlari topish istiqbolli yo'nalishlaridan biri asosi bo‘lib xizmat qiladi, shuningdek, zararlangan jigarda tiklash jarayonlarini rag‘batlantirish ba'zi tamoyillarini shakllantirish imkonini beradi, chunki, bu tadqiqotlar natijalari, nazariy va amaliy qiziqish bor.
Hozirgi vaqtda jigarda patologik jarayonlarni o‘rganishga tavsiflovchi yondashuv yetarli emas. Organlar va to‘qimalarda o‘zgarishlarni aniq va ob'ektiv baholash uchun morfologik, xususan, morfometrik, tadqiqot usullari va olingan ma'lumotlarning statistik tahlilini keng qo‘llash kerak, bu nafaqat o‘rganilayotgan hodisalarning xarakterini va tavsifini baholashning aniqligini oshiribgina qolmay, balki morfologik tashxisni ham ob'ektivlashtiradi [Volkov V.P., 2016].
Eksperimentda va odamlarda turli patologik sharoitlarda adabiyotda [Pigolkin Yu.I.,Bogomolov D.V., 2012, Komori K., Nagino M., Nimura Y., 2016] morfometrik ko‘rsatkichlar tasvirlangan: o‘rtacha diametri va gepatotsitlarning o‘rtacha maydoni, gepatotsitlarning kesilishi o‘rtacha maydoni, parenximaning nisbiy maydoni, parenximatoz zichligi, parenximaning kesish maydonining ulushi, gepatotsitlarning umumiy hajmi, Markaziy tomirlarning yadrolari, sinusoid kapillyarlar, Portal traktlari. Mavjud ko‘rsatkichlar ham solishtirish mumkin emas, yoqi ba'zan qarama-qarshi [Zaxarash A.D., 2015, Tsai G.E., KoposovaS.A., 2018].
Ilmiy manbalarni tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, normada va patologiyada intraorgan qon aylanish va o‘t yo’llari haqida deyarli hech qanday morfometrik ma'lumotlar mavjud emas. Tahlil usuli va texnikasi sezilarli darajada farq qiladi – qo‘lda morfometriyadan (G.G. Avtandilovning tursimon oqulyar o‘lchagichlari) avtomatik ravishda (mahalliy va xorijiy dasturlardan foydalangan holda kompyo’ter tahlili) turli darajadagi o‘sish, tasodifiy ko‘rish sohalarida, 3-5 yoqi har bir gistologik kesmada kamida 10-15 ko‘rish maydonlarida.
Jigarning morfofunktsional holatini tahlil qilishning gistologik usullari turli etiologiyalarning jigar kasalliklarini tashxislash va differentsial tashxislashda keng qo‘llaniladi. Biroq, ularning natijalari har doim ham bo’tun organ strukturasining buzilishini aks ettirmaydi [Bulatova I.A., 2012]. Bularning barchasi birgalikda tadqiqotchilarning jigar patologiyasini baholashning yangi usullarini izlashga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, bu jigar patomorfologik tuzilmalaridagi o‘zgarishlar mezonlarini mikpreparat baholash bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.bir nechta yallig‘lanishga qarshi vositalar, ya'ni polipragmaziya holatida.
Hozirgi kunda O‘zbekiston sog‘liqni saqlash sohasida tibbiyot amaliyotida polipragmaziya holatlarini kamaytirish bo‘yicha faol ishlar olib borilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 191-sonli 18.06 sonli buyrug‘i 2010 yildagi “Dori-darmonlarni buyurish va tibbiy-profilaktika muassasalarida bemorni dori darmonlarni qabul qilish, saqlash va ulardan foydalanish tartibi to‘g‘risidagi Nizomni, shuningdek dorixonalar tomonidan aholiga dori-darmonlar retsepti asosida ta’tilni tasdiqlash to‘g‘risida” ishlab chiqilgan. (29.06.2010 N 2118 da Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan ro‘yxatga olingan). O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 30 dekabr 2019 yildagi qarori. PQ-4554"O‘zbekiston Respublikasi farmasevtika sanoatida islohotlarni chuqurlashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida".
Bu dori bilan o‘zaro ta’sir qilish muammosiga bo‘lgan qiziqishning ortishi va farmakologik ta’sirlarni rivojlantirish mexanizmlarini va yallig‘lanishga qarshi dori vositalari birgalikda qo‘llash bilan salbiy dori reaksiyalari xavfini o‘rganishning muhimligi sababidir.
Keltirilgan ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, hozirgi vaqtda polipragmaziyada yallig‘lanishga qarshi dorilar bilan kurashish har qanday yoshdagi bemorlarga tibbiy yordam ko‘rsatishda muhim vazifalardan biri hisoblanadi.
Bu esa ushbu bemorlarni davolashda dori vositalarini eng samarali va xavfsiz ishlatishga qaratilgan strategiyani ishlab chiqish zarurligini taqozo etadi, tibbiy yordam sifatini yaxshilaydi va dori reaksiyalari sonini kamaytiradi.
Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yo‘nalishlariga mosligi. Rejalashtirilgan dissertatsiya ishi mavzusi O‘zbekiston Respublikasining yetakchi tibbiyot oliy o‘quv yurtlarining asosiy ilmiy yunalishlari muvofiq bajarilgan. Ushbu mavzuni rejalashtirish jarayonida Samarqand davlat tibbiyot universitetining istiqbolli ilmiy rejasi va ilmiy ishlanmalarining mavjud qoidalari hisobga olinadi.
Muammoning o‘rganilganlik darajasi. Dori vositalari bir vaqtning o‘zida asossiz ravishda ishlatilishini oldini olish uchun kombinatsiyalarda dori vositalari qo‘llashni yaxshilash uchun dori vositalarini oqilona ishlatish uchun polipragmaziya holatida jigar parametrlarida morfometrik o‘zgarishlarni olish maqsadida joriy etilmoqda. Mavjud adabiyotlarda ma'lumotlarni o‘rganish polipragmaziyaning jigar morfometrik o‘zgarishlariga ta'siri, ya'ni jigar to‘qimalarining parametrlarining strukturaviy va morfologik holati haqida ma'lumot yo’qligini aniqladi.
Tadqiqotning dissertatsiya bajarilgan oliy ta’lim muassasaning ilmiy-tadqiqot ishlari rejalari bilan bog‘liqligi. Dissertatsiya ishlari Samarqand davlat tibbiyot universitetining anatomiya, klinik anatomiya va farmakologiya, klinik farmakologiya kafedrasi ilmiy-tadqiqot ishlari rejasiga muvofiq amalga oshiriladi.
Tadqiqotning maqsadi. Polipragmaziyada yallig‘lanishga qarshi dori vositalari ta’sirida 5 oygacha bo’lgan oq kalamush jigar parenximasidagi morfologik o‘zgarishlarning xususiyatlarini o‘rganish.
Tadqiqotning vazifalari:
1. 5 oygacha bo‘lgan oq kalamushlar jigarining morfologik ko‘rsatgichlarini normal holatda o‘rganish.
2.Bir vaqtning o‘zida ikki, uch, to‘rt, beshta yallig‘lanishga qarshi dori vositasi qo‘llagan holda oq kalamushlar jigarining morfometrik mikroskopik o‘zgarishlarni aniqlash.
3. 5 oygacha bo‘lgan oq kalamushlar jigarining morfometrik ko‘rsatgichlarini normal holatda va polipragmaziyada yallig‘lanishga qarshi dori vositalar ta’siri holatida solishtirish.
Tadqiqotning ob’ekti. Tajribaviy tadqiqotlar o‘tkazish maqsadida 250 ta erkak jinsiga mansub, 200-250g og‘irlikdagi oq zotsiz kalamushlar olindi va 5-guruhga bo‘lindi.
Tadqiqotning predmeti sifatida tajriba hayvonlarining (oq zotsiz kalamushlar) jigar to‘qimasining umumiy makro preparati va eksperimental kalamushlarning jigar to‘qimasining turli qismlaridan olingan gistologik materiallardan foydalanildi.
Tadqiqotning usullari. Yuqoridagi vazifalarni hal etish va maqsadga erishish uchun eksperimental, makroskopik, gistologik, umumiy morfologik, morfometrik va statistik tadqiqot usullaridan foydalanildi.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi.
- Birinchi marotaba polipragmaziyada yallig‘lanishga qarshi preparatlar ta’siri natijasida oq kalamushlarning jigar to‘qimasidagi gepatositlarning morfometrik o‘zgarishlari aniqlanadi;
- Birinchi marta polipragmaziya fonida gistologik tekshiruvdan foydalanib, jigarning strukturaviy va funktsional holatining tabiati haqida ma'lumot olinadi.
- Polipragmaziya sharoitida hayvonlarda jigarning strukturaviy tuzilishi o‘rganiladi, kapillyarlar holati va ichki o‘t yo’llari, shuningdek, biologik membranalar ham o‘rganiladi, buning natijasida jigarning strukturaviy tuzilishi va funktsiyasini jadal tiklovchi jarayonlar tiklanishi ta'minlanadi va natijada hujayraviy hamda hujayra osti qo‘pol ravishda jigar to‘qimasini destruksiyasi (yemirlishi) rivojlanadi va ushbu holatni jigar to‘qimasi destruksiyasining morfofunktsional asoslari sifatida namoyon bo‘lishi haqida ta’kidlash mumkin.
Tadqiqotning amaliy ahamiyati. Polipragmaziya fonida jigar parenximasining makro va mikroskopik o‘zgarishlarini o‘rganish natijalari farmakodinamika, tibbiy va yallig‘lanishga qarshi-dori vositalarining hamkorligi o‘xshash dori vositalari sonini tanlashning to‘g‘riligiga xizmat qiladi.
ikki va undan ortiq steroid preparatlar ta’sir qilganda jigar parenximasining tarkibiy o‘zgarishlarini tadqiqotdan o‘tkazish ushbu preparatlarning eng tanqidiy kombinatsiyalarini o‘rnatish imkonini beradi.
Olingan ma’lumotlar kasallik belgilari bo‘lgan bemorlarni davolash va tayanch-harakatlanish apparati muammolari bilan bog‘liq bo‘lgan bemorlarni davolashga muayyan hissa qo‘shadi. Ularning natijalari ilmiy tibbiyotda, morfoologiya, farmakologiya, anatomiya, gistologya va patologik anatomiya ma’ruza mashg‘ulotlarida foydalanilishi mumkin.
Tadqiqot natijalari Samarkand davlat tibbiyot universitetining anatomiya,fiziologiya,gistologiya va klinik farmakologiya, patologik anatomiya, patologik fiziologiya, kafedrasining o‘quv jarayoniga va Samarqand shahri va Samarqand tumani poliklinikalariga joriy etildi.
Tadqiqot natijalarining ishonchliligi tadqiqotda qo‘llanilgan zamonaviy o‘zaro bir-birini to‘ldiruvchi eksperimental, morfometrik, laborator va statistik usullar bilan tasdiqlanadi, bu jigar parenximasining morfologik va funktsional parametrlari o’zgarishlarining eng xarakterli qonuniyatlarini aniqlashga imkon berdi shuningdek,oq kalamushlarning jigar parenximasidagi patologik o’zgarishlarning shakllanishi va rivojlanishini aniqlashga yordam beradi.
Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati.
Jigar parenximasining makro va mikroskopik tuzilishini o‘rganish natijalari va uning tarkibiy o‘zgarishlari polipragmaziya holatida organizmda yuzaga keladigan murakkab patologik jarayonlarning mexanizmini ochib beradi.
Oq kalamushlarning jigaridagi strukturaviy o‘zgarishlarni normal va polipragmaziya holatida o‘rganish ushbu preparatlarning eng muhim va keskin kombinatsiyalarini aniqlashga imkon beradi.
Olingan ma’lumotlar gepatotsitlarning nazariy jihatlariga aniq hissa qo‘shadi, tadqiqot natijalari amaliy tibbiyotda, anatomiya, gistologiya, patologik anatomiya va farmakologiya bo‘yicha ma’ruzalar o’qitishda foydalanish mumkin.
Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Olingan ilmiy natijalarga asoslanib, normal sharoitda va polipragmaziya ta’sirida kalamushlar jigarining morfologik va morfometrik xususiyatlari:
Tasdiqlangan uslubiy tavsiyalar: “Yallig‘lanishga qarshi dori vositalari polipragmaziyasida jigarlar morfometrik parametrlarini aniqlash metodologiyasi”(O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 14.03.2022 yildagi 8n-r/266-sonli xulosasi) va “Yallig‘lanishga qarshi dori vositalari polipragmaziyasida jigarlar morfometrik parametrlarini aniqlash metodologiyasi” (O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 2022 yildagi 8 n Z 181-sonli xulosasi), elektron hisoblash mashinalari uchun yaratilagan dasturi №DGU 15188 "Jigarda polipragmaziya natijasida yuzaga keladigan morfologik o‘zgarishlar qiyosiy tavsifini o‘rganish uchun dastur".
Ushbu tavsiyalar polipragmaziya ta’sirida jigardagi morfologik o‘zgarishlarni aniqlash, ularni o‘z vaqtida davolash va asoratlarning oldini olish tartibini tizimli ravishda tashkil etishga imkon beradi.
Polipragmaziya ta’sirida jigar tuzilishidagi morfofunksional xususiyatlar va morfometrik o‘zgarishlarni o‘rganish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va radiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining Samarqand filiali, Akademik Y.X.Turaqulov nomidagi Respublika ixtisoslashtirilgan endoqrinologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi Samarqand filiali va Samarqand shahar tibbiyot birlashmasi amaliyotiga joriy etildi (O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 14.03.2022 yildagi 8n-r/266-sonli va 2022 yildagi 8 n-Z 181-sonli xulosasi). Olingan tadqiqot ma’lumotlarini amalga oshirish morfologik parametrlar bo‘yicha organopatologiyani erta tashxislash, davolash va bashorat qilish, hayot sifatini yaxshilash va asoratlar sonini kamaytirish usullarini ishlab chiqish imkonini beradi.
Bundan tashqari anatomiya, gepatologiyaning, morfologiya va farmakologiyaning nazariyasiga ma’lum hissa qo‘shadi. Natijalar amaliy tibbiyotda, anatomiya, gistologiya, patologik anatomiya va patologik fiziologiya bo‘yicha ma’ruzalar vaqtida ham qo‘llaniladi.
Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi. Mazkur tadqiqot, natijalari Sam DTU anatomiya, gistologiya, patologik fizilogiya,patologik anatomiya kafedrasi yigilishida Sam DTU morfologiya ilmiy muammolar kamissiyasining yig’ilishda Zamonaviy morfologiya tibbiyot xalqaro ilmiy-amaliy onlayn anjumanida (2021yil) shuningdek 3 ta xalqaro ilmiy-amaliy anjumanda, muhoqamadan o‘tkazilgan.
Tadqiqot natijalarining e’lon qilinganligi.
Dissertatsiya mavzusi bo‘yicha 13 ta ilmiy ishlar chop etilgan. Shundan O‘zbekiston Respublikasi Oliy attestatsiya komissiyasi tomonidan e’tirof etilgan dissertatsiya (PhD) natijalarini chop etadigan asosiy ilmiy natijalarini chop etish tavsiya etilgan ilimiy nashrlarda 7 ta maqola, jumladan 4 tasi respublika va 3 tasi xorijiy jurnallarda nashr etilgan.
Maqolada O‘zbekiston oliy o‘quv yurtlarida turli yo‘nalishlar bo‘yicha bo‘lajak mutaxassislarning yuqori sifatli kasbiy tayyorgarligini ta’minlash uchun aralash ta’limni modellashtirish muammosi ko‘rib chiqiladi. Tadqiqotning maqsadi oliy ta’lim muassasalari uchun aralash ta’lim modelini ishlab chiqish va uni ta’lim jarayoniga joriy etish natijalarini tahlil qilishdan iborat. Aralash ta'lim modellarini ishlab chiqish va amaliyotga tatbiq etishda bir nechta yondashuvlar mavjud degan xulosaga kelindi. Maqolada aralash ta'lim auditoriyadagi an'anaviy ta'lim jarayonining ma'lum bir sxema bo'yicha amalga oshiriladigan masofaviy ta'lim, talabalarning o'z o'zini tayyorlash va raqamli texnologiyalardan foydalanish bilan oqilona kombinatsiyasi sifatida ko'rib chiqiladi. "Aralash ta'lim" va "gibrid ta'lim" tushunchalari, shuningdek, aralash ta'limning bir nechta mavjud modellari tahlil qilinadi. Oliy ta’lim muassasalarida aralash ta’limning umumlashtirilgan modeli uning vizual tasviri bilan birga ishlab chiqilgan. Ushbu modelni amalga oshirish amaliyotchilarga kunduzgi va masofaviy ta'lim jarayonida turli xil ta'lim faoliyati turlarini ma'lum bir oliy ta’lim muassasasida kutilgan natijalarga erishish uchun zarur bo'lgan uyg'unlikda birlashtirish imkonini beradi. Toshkent kimyo-texnologiya institutida o‘tkazilgan so‘rov natijalari keltirilgan. So‘rov davomida talabalar aralash ta’limning mohiyatini qay darajada tushunishlari, shuningdek, kunduzgi ta’lim jarayonida masofaviy ta’lim elementlaridan foydalanish bilan masofaviy va aralash ta’limdan to‘liq foydalanish o‘rtasidagi farq; karantin davridagi texnologiya; talabalarning an’anaviy, aralash va masofaviy ta’limga munosabati; aralash ta’limning taklif etilayotgan umumlashtirilgan modeli asosida tashkil etilgan ta’lim jarayonini o‘quvchilar qanday idrok etishlari kabi jihatlarga e’tibor qaratildi. Bundan tashqari, aralash ta’limni tashkil etish uchun oliy ta’lim muassasalarida qaysi raqamli texnologiyalar qo‘llanilishi aniqlandi. Umuman olganda, so'rov natijalari ishlab chiqilgan modeldan foydalanishning maqsadga muvofiqligini tasdiqladi va aralash ta'lim sohasida tadqiqotning istiqbolli yo'nalishlarini aniqladi.
Данная статья посвящена применению новых методов обучения в медицинских вузах в условиях дистанционного обучения. События 2019 - 2020 годов, связанные с пандемией COVID-19, оказались не только испытанием для экономики нашей страны и ее системы здравоохранения, но и своеобразным стресс-тестом для системы образования. Не является исключением и система высшего медицинского образования, которая по сравнению с вузами других направлений столкнулась с дополнительными трудностями. Карантинные условия, необходимые для сохранения здоровья и жизни населения, коснулись и не могли не сказаться на системе медицинского образования. Весенний семестр 2020 года с 18 марта в связи с мерами по предупреждению завоза и распространения новой коронавирусной инфекции (COVID-19) обучение в вузах Узбекистана переведено в дистанционный формат. За этот период было проведено добровольное анонимное анкетирование 170 студентов. Дистанционная форма образовательного процесса основана на принципе самостоятельного обучения, при котором учащиеся удалены от преподавателя как в пространстве, так и во времени. При этом студенты имеют постоянную возможность поддерживать постоянный информационный контакт с преподавателями с использованием современных интернет-технологий. В настоящее время востребованы новые формы обучения, так как они формируют неординарный и эффективный подход к преподаванию предмета фармакология. Из результатов опроса следует, что отношение к возможному использованию элементов системы дистанционного обучения повышает самостоятельную подготовку студентов по фармакологии на 60-70%. Дистанционное обучение в медицинских вузах можно использовать как альтернативу традиционному образованию в условиях пандемии.
Oliy ta’lim tizimi doimiy o‘zgarishlar holatida: ta’lim tashkilotlari joylashgan huquqiy soha o‘zgarib bormoqda, ta’lim standartlari, ta’lim texnologiyalari o‘zgarmoqda, ta’lim xizmatlari iste’molchilarining o‘zlari va ularning zamonaviy oliy ta’lim haqidagi g‘oyalari o‘zgarmoqda. Ta’lim tashkilotlari iste’molchilarni jalb qilishning turli usullaridan foydalanadilar, ular orasida marketing vositalari birinchi o‘rinda turadi. Ta’lim dasturlarini shakllantirish jarayonida universitetlar marketing tadqiqotlari orqali olinishi mumkin bo‘lgan iste’molchilar xatti-harakatlarining omillari, motivlari va o‘ziga xos xususiyatlari to‘g‘risida ma’lumotga muhtoj. Ta’lim xizmatlari bozorini marketing tadqiqotlari natijalari oliy o‘quv yurtini strategik boshqarish, shuningdek turli marketing dasturlarini ishlab chiqishda tezkor boshqarish uchun asos bo‘ladi: ta’lim muassasasini ta’lim xizmatlari bozorida targ‘ib qilish dasturlari, talabalar va talabalarni jalb qilish va saqlash dasturlari, narx va assortiment siyosatini shakllantirish. Maqola mintaqaviy farqlarni hisobga olgan holda universitetning ta’lim xizmatlari iste’molchilarining xatti-harakatlari bo‘yicha marketing tadqiqotlarining uslubiy yondashuvlari va natijalariga bag‘ishlangan. Maqolada muallif tomonidan ta’lim muassasasini tanlash omillari va o‘qitish yo‘nalishini tahlil qilish natijalari keltirilgan, ta’lim muassasalari tomonidan narx siyosatini shakllantirish tamoyillari ko‘rib chiqilgan, O‘zbekiston oliy o‘quv yurtlarida o‘qish narxini mintaqaviy tahlil qilish natijalari keltirilgan. Tadqiqot bazasi sifatida muallif tomonidan turli Toshkent universitetlarida o‘tkazilgan dala tadqiqotlari natijalari, oliy o‘quv yurtlarining rasmiy veb-saytlari, “Reutor” reyting agentligi, “IMTIHON” loyihasi, moliya vazirligining rasmiy veb-sayti kabi ixtisoslashtirilgan manbalarni tahlil qilish asosida kabinet tadqiqotlari natijalari ishlatilgan.
В статье обоснована актуальность развития креативности в условиях современных культурных и технологических вызовов современного общества. Представлены различные подходы к интерпретации понятия «креативность». Обусловлена взаимосвязь дефиниций «креативность» и «творчество». Раскрыты их основные функции. Проделан анализ зарубежных и отечественных исследований, раскрывающий многоаспектность феномена креативности. Рассмотрена роль междисциплинарного подхода к развитию креативности студентов высших учебных заведений. Проведен сравнительный анализ понятий «креативность» и «творчество». Изложена целесообразность применения междисциплинарного подхода к развитию креативности студентов высших учебных заведений в образовательном пространстве дисциплин «психология» и «педагогика».
Islomiy bank tizimi jahonda juda tez rivoj topayotgan, ayniqsa rivojlanayotgan mamlakatlar tomonidan katta qiziqish bildirilayotgan, o‘ziga xos xususiyatlarga ega bolgan yo‘nalishdir. Ushbu ilmiy maqolada islomiy bank tizimi va uning O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun potensial ta’sirlari keng yoritiladi. Bunda, tizimli va swot metodlardan foydalaniladi. Maqolada islomiy bank tizimi O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun yuqori o‘sishga va iqtisodiy samaradorlikni ortishishiga sabab bo‘lishi xulosa qilingan va ushbu tizim bo‘yicha davlat siyosati doirasida takliflar berilgan.
В данной научной статье исследованы вопросы, связанные с системой высшего образования в Узбекистане с учетом международного опыта. Демонстрируются структура высшего образования Узбекистана и его эволюция, дается некоторая информация в виде диаграмм и диаграмм. При изучении инновационных и прогрессивных методов образования зарубежных стран даны предложения и рекомендации по совершенствованию и развитию интеллектуального потенциала образовательной сферы и академий Республики Узбекистан на международной арене.
Ilm-fan rivojlangan, raqamli iqtisodiyot amaliyotga keng kirib borayotgan,axborot texnologiyalari barcha sohani qamrab olgan, raqobat rivojlanib borayotgan hozirgi zamonaviy bozor iqtisodiyotida inson resurslaridan samarali foydalanishning ahamiyati tobora oshib bormoqda. Ayniqsa, bugungi kunda oliy ta’lim tizimida inson resurslari tarkibi va dinamikasini yaxshilashni boshqarishga doir joriy me’yoriy-huquqiy hujjatlarni takomillashtirish va ulardan ta’lim tizimini isloh qilishda samarali foydalanish vazifalari dolzarblik kasb etmoqda. Maqolada oliy ta’lim tizimida inson resurslarini boshqarishga doir joriy me’yoriy-huquqiy hujjatlarni takomillashtirish vazifalari tahlil etilgan, hamda bu borada xorij tajribasi o‘rganilgan va ushbu hujjatlarni takomillashtirish bo‘yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Mazkur maqola O‘zbekiston oliy ta’lim tizimining rivojlanish bosqichi va kelgusida amalga oshiriladigan ishlari,maqsadlari,kengashda yuritilgan vazifalar, ta’lim jarayoniga tegishli bo‘lgan jarayonlarni to‘liq elektronlashtirish orqali talabalar va professor o‘qituvchilarning asosiy faoliyatining o‘quv jarayoniga qaratilganligi xususidadir.
В последнее время бисфосфонатная терапия широко используются в медицинской практике в качестве антирезорбтивных агентов благодаря их антиостеоклатическому действию.
Высшие учебные заведения имеют особое значение в обществе, потому что они рассматриваются как основная опора для будущего поколения общества, и они могут вести общество к прогрессу или вести его к упадку. Поэтому высшие учебные заведения несут двойную ответственность перед людьми, поколением и обществом. А это, в свою очередь, должно быть направлено на справедливость, подотчетность, прозрачность, подотчетность и рост в управлении высшими учебными заведениями. И это принципы корпоративного управления